Stowarzyszenie „Unia Kapłanów Chrystusa Sługi”, erygowane w roku 2000, jest zakorzenione w doświadczeniu wiary sługi Bożego ks. Franciszka Blachnickiego (24 marca 1921 – 27 lutego 1987), który zapisał w swym testamencie: „Gdyby Pan pozwolił mi jeszcze żyć i działać, jednego bym pragnął, abym mógł skuteczniej i owocniej ukazywać w pośrodku współczesnego świata piękno i wielkość Tajemnicy Kościoła-Sakramentu, czyli znaku i narzędzia jedności wszystkich ludzi”[1]. Ksiądz Blachnicki wskazywał kierunki zaangażowania w odnowę eklezjalną i ewangelizację, podejmowane nowymi metodami przy użyciu nowych środków, a przede wszystkim z nowym zapałem[2]. Był też świadomy, iż odnowa Kościoła nie jest możliwa bez przekonania i entuzjazmu kapłanów[3], dlatego im właśnie poświecił wiele poszukiwań teologicznych i inicjatyw pastoralnych ruchu Żywego Kościoła (od roku 1976 Ruch Światło-Życie)[4].

Opracowanie niniejsze zostało sporządzone na podstawie kwerendy przeprowadzonej w Archiwum Głównym Ruchu Światło-Życie w Lublinie (AGRŚŻ). Artykuł dotyczy poszukiwań dróg odnowy życia i posługi kapłańskiej, inspirowanych przez Vaticanum II, a wyrażonych w ewangelizacyjnych i formacyjnych koncepcjach ks. Blachnickiego, które sformułował przed opuszczeniem Polski w 1981 roku.

1. Doświadczenie wiary księdza Franciszka Blachnickiego
źródłem jego zaangażowania apostolskiego.

Bóg powołując człowieka do odrodzenia życia chrześcijańskiego, wybiera zazwyczaj osoby, których osobiste doświadczenie nawrócenia i wiary staje się fundamentem procesu eklezjalnej odnowy. Dotyczy to także powołania kapłańskiego księdza Franciszka Blachnickiego. Jako młodzieniec żył ideałami takiego formowania swego życia, takiego kształtowania swego charakteru, aby – jak odnotował wówczas w swym notesiku – podjąć „plan zreformowania świata, angażowania się w życie społeczne, w politykę, plan budowania wspaniałego, pięknego świata”. Jednak po wielu latach oceniał, iż „w tym wszystkim nie było miejsca dla Boga, to było moje, własne; Bóg mi nie był do niczego potrzebny”. Przestał widzieć sens w praktykach religijnych wyniesionych z domu, nawet zaczęły mu przeszkadzać w realizacji pięknych, własnych planów życiowych[5].

Skrajne doświadczenia pobytu w niemieckim obozie koncentracyjnym oraz płynące stąd poczucie braku sensu życia, przygotowały go na doświadczenie wiary w katowickiej celi śmierci, w której młody Franciszek Blachnicki oczekiwał przez kilka miesięcy na wykonanie wyroku[6]. W dniu 17 czerwca 1942 roku, w godzinach popołudniowych czytał bez specjalnego zainteresowania książkę o treści religijnej, mówiącej o dwu możliwościach rozwoju ducha człowieka: w kierunku ciała i materii, wskutek czego człowiek żyje tak, jakby tylko był materią, lub w kierunku duszy – wtedy człowiek staje się duchowy[7]. Po latach wspominał: „«Wtedy byłem jak ślepy. On przywrócił mi wzrok». Stało się to nagle, w jednej sekundzie. […] w tym momencie wstałem z miejsca, zacząłem chodzić po celi i powtarzać sobie ciągle: wierzę, wierzę, wierzę. Nie wiedziałem jeszcze w co wierzę. […] To było tak, jakby ktoś w ciemnej celi przekręcił kontakt. Nagle zalało ją światło, ale jeszcze nie widzę poszczególnych przedmiotów. Na razie tylko światło, ale potem w tym świetle poznaję różne przedmioty.”[8]. Wydarzenie to zmieniło całkowicie jego życie. Od tej pory nie miał nigdy wątpliwości, że życie jego może należeć tylko do Boga, a najpełniej zrealizuje je jako kapłan. Dlatego zaraz po zakończeniu wojny wstąpił do śląskiego seminarium duchownego. W dniu 25 czerwca 1950 roku przyjął święcenia kapłańskie[9].

To osobista droga od niewiary – zwątpienia młodzieńczego – do spotkania z Jezusem Chrystusem i oddania mu całkowicie życia stała się paradygmatem podejmowanych przez ks. Franciszka Blachnickiego dzieł apostolskich skupionych wokół ewangelizacji. Tradycyjna, często płytka, religijność wymagała pogłębienia i przeformowania przez dynamizm ewangelizacji. Pozwoliło to na utworzenie szerokiego ruchu odnowy Kościoła opartego na osobistym doświadczeniu wiary.

2. Wspólnota modlitwy i pracy ukierunkowana na apostolstwo

Oddanie całym sercem posłudze duszpasterskiej, zainicjowanie w 1954 roku „oazy” jako metody pracy z ministrantami, włączanie w takie apostolstwo innych kapłanów i świeckich, konsekwentna postawa wobec stalinowskich nacisków na Kościół, doprowadziły ksiedza Franciszka Blachnickiego, po internowaniu biskupów katowickich, do zaangażowania w działalność podziemnej kurii diecezjalnej. Jego publiczne wystąpienia, wskazujące na nadużycia narzuconego przez władze totalitarne zarządcy diecezji, spowodowały, że musiał opuścić Śląsk[10].

Wówczas udał się do Niepokalanowa, gdzie przebywając prawie rok, odkrywał dzieło ojca Maksymiliana Kolbego. Zafascynował się sposobem połączenia modlitwy i pracy, zarazem doświadczając życia wspólnoty podejmującej konkretne dzieła apostolskie. Zakiełkowała w nim wówczas myśl o stworzeniu śląskiego Niepokalanowa. Pierwszą próbą realizacji stała się wspólnota osób świeckich skupionych wokół Centrali Krucjaty Wstrzemięźliwości (1957-1960)[11].

We wspólnocie tej rozwijał się zalążek żeńskiej wspólnoty Niepokalanej (dzisiejszego świeckiego Instytutu Niepokalanej Matki Kościoła)[12]. Wśród współpracowników centrali pojawiało się wielu kapłanów diecezjalnych i zakonnych, ożywionych duchem apostolstwa na rzecz odnowy moralnej. Stanowili oni ekipę współpracowników „zewnętrznych” Krucjaty Wstrzemięźliwości – pierwszego wielkiego, o zasięgu krajowym, projektu pastoralnego ks. Franciszka Blachnickiego[13]. W następnych latach, w dalszych dziełach apostolskich, które inicjował, kierował się również zasadą wspólnoty modlitwy i pracy, łącząc ją z ideą współpracy świeckich i duchownych oraz – budowania wspólnot różnych stanów i powołań[14].

3. Impulsy soborowe

Kolejny etap życia i kapłańskiej posługi ks. Franciszka Blachnickiego wyznaczyło zniszczenie przez Służbę Bezpieczeństwa Centrali Krucjaty Wstrzemięźliwości, jego uwięzienie i proces sądowy. Wówczas, tak jak wielu księży prześladowanych przez władze w czasach PRL-u, nie mogąc podjąć pracy duszpasterskiej, ksiądz Blachnicki rozpoczął studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, który stał się szczególnym miejscem spotkania duchowieństwa z całej Polski. Jego zamieszkanie w konwikcie księży studentów KUL, pogłębianie nawiązanych poprzez Krucjatę Wstrzemięźliwości kontaktów z kapłanami, relacje na płaszczyźnie naukowej z najwybitniejszymi teologami z Polski i z zagranicy, zbiegły się z okresem asymilacji oraz dynamicznego upowszechniania myśli soborowej przez środowisko uniwersyteckie[15].

Pogłębione studia teologiczne w zakresie pedagogiki, katechetyki, teologii pastoralnej i liturgiki oraz ich owoc w postaci artykułów naukowych i podręczników akademickich[16], dały księdzu Blachnickiemu nowe impulsy do wznowienia rekolekcji oazowych. Podjęcie pracy formacyjnej na płaszczyźnie oazy z kapłanami i innymi formatorami (klerykami, siostrami zakonnymi i tak dalej) spowodowało, że od 1969 roku można było już mówić o istnieniu ruchu Żywego Kościoła[17]. Ks. Blachnicki był przekonany, że budowanie żywego Kościoła według wskazań soborowych będzie możliwe tylko wtedy, jeśli będą w nim zaangażowani kapłani, jako moderatorzy, i w różnym stopniu zaangażowani współpracownicy ruchu.

Dojrzewająca idea budowania Żywego Kościoła doprowadziła ks. Blachnickiego do sformułowania w 1968 roku teologicznego i pastoralnego programu opartego o następujące filary:

1° placówka naukowo-dydaktyczna – Instytut Eklezjologii Praktycznej Mater Ecclesiae;

2° ośrodki pomocy duszpasterskiej (apostolaty);

3° wspólnota kapłańska Mater Ecclesiae;

4° Zespół Niepokalanej, Matki Kościoła;

5° zespół męski do stałej służby Kościoła – diakonia;

6° ruch elitarny dziewcząt – Oaza Niepokalanej;

7° ruch elitarny chłopców – ministranci;

8° ruch rodzinny „w rodzaju Equipes Notre Dame;”

9° elity apostolskie dorosłych – Kościół Żywy[18].

W tym kontekście ks. F. Blachnicki podejmował różne próby ukonstytuowania stałej wspólnoty męskiej (odpowiednika żeńskiej Wspólnoty Niepokalanej, Matki Kościoła), która byłaby nośnikiem charyzmatu ruchu, a miałaby charakter instytutu życia konsekrowanego lub stowarzyszenia życia apostolskiego, czy też jakiejś niekanonicznej formy życia wspólnego, zogniskowanego wokół idei diakonii[19]. Równocześnie próbował stworzyć płaszczyznę wspólnej posługi na rzecz ruchu Żywego Kościoła, angażując w nią moderatorów diecezjalnych i zakonnych. Działania te wynikały z odczytania soborowej wizji posługi kapłańskiej, przedstawionej w „Dekrecie o życiu i posłudze prezbiterów” oraz w innych dokumentach Vaticanum II[20].

4. Ruch Wspólnoty Kapłańskiej w ramach ruchu Żywego Kościoła

„Nosicielem” idei i programu posoborowej odnowy Kościoła powinien – według zamysłu ks. Blachnickiego – stać się ruch kapłański. W centrum tego ruchu widział wspólnoty życia (vita communis), a wokół nich kapłanów luźniej związanych z ruchem. Jako sposoby działania ruchu wymieniał kapłańskie wczasy rekolekcyjne (oazy), dni wspólnoty kapłańskiej, tygodniowe spotkania z rewizją życia, domy wspólnoty (centralny, diecezjalne i wakacyjne). Pierwszy dom dedykowany wspólnocie kapłańskiej powstał w Lublinie. Dalszą perspektywę wyznaczyła myśl o kapłańskim instytucie świeckim[21]. Projekty te tę rozwijał  Blachnicki podejmując próby ukształtowania wspólnoty kapłańskiej, a także inspirując powstawanie grup Ruchu Żywego Kościoła w seminariach duchownych[22]. Analizy jego kolejnych projektów pozwalają dostrzec stałość kierunku rozwoju zasadniczego programu.

W roku 1968 ksiądz Blachnicki, rozwijając ostatni z wniosków zawartych w Memoriale do Episkopatu Polski w sprawie sytuacji nadzwyczajnego zagrożenia na odcinku obyczajowości z sierpnia 1967 roku, sformułował Propozycje w sprawie Instytutu kapłanów diecezjalnych[23]. Tekst Propozycji zawiera konkluzję, że „istnieje już w tej chwili grupa kapłanów, gotowych przystąpić do realizacji powyższego planu, jeżeli uzyska on aprobatę Konferencji Episkopatu”[24]. Zamysł ten chciał ks. Blachnicki realizować z najbliższymi księżmi współpracującymi z nim w Lublinie[25]. Potrzebę utworzenia instytutu kapłanów diecezjalnych uzasadniał historycznymi doświadczeniami odnowy Kościoła, która dokonuje się „nie poprzez odgórne dekrety, instrukcje i zachęty, ale przez wspólnotę ludzi, którzy staną się narzędziem i podmiotem, przejmą się nią do głębi i wielkodusznie poświęcą się całkowicie na jej służbę”[26]. Jakkolwiek trzeba włączyć w dzieło soborowej odnowy religijno-moralnej jak najwięcej „do tej sprawy dogłębnie przekonanych i należycie przygotowanych” kapłanów, tworzących ruch, to nie da się nadzwyczajnej akcji apostolskiej i duszpasterskiej oprzeć tylko na osobach zajmujących się tymi dziełami dorywczo, ubocznie, na marginesie wielu swoich zasadniczych obowiązków[27].

Ksiądz Franciszek Blachnicki zauważał, iż dokumenty soborowe wskazują na potrzebę wspólnoty (instytutu), która stanowiłaby odpowiedź na aktualne wyzwania duszpasterskie[28]. Przynależność do Instytutu nie zmieniałaby statusu prawnego kapłana w diecezji ani zlecanych mu zadań[29], natomiast formacja i podejmowanie jakiegoś kształtu życia wspólnotowego, zgodnie z postulatami soborowego dekretu o życiu i posłudze prezbiterów, uzdalniałaby go do pomocy biskupowi w prowadzeniu formacji kapłańskiej[30]. Tylko pewna grupa kapłanów, stanowiąca zespół oddany do dyspozycji Konferencji Episkopatu, musiałaby pracować w ośrodkach i akacjach ponaddiecezjalnych i ogólnopolskich. Należałoby przewidzieć także możliwość formowania kapłanów do tej posługi w osobnym międzydiecezjalnym seminarium[31]. Duchowość tej wspólnoty powinna być oparta na dążeniu „do urzeczywistniania Chrystusowego przykazania miłości we wspólnocie przy pomocy głównie zachowania rad ewangelicznych”, a „urzeczywistnianie proponowanego tam ideału życia kapłana diecezjalnego byłoby szczególnym przedmiotem wysiłków i dążeń członków Instytutu”[32].

Duchowość takiego zespołu musi być zakorzeniona w trzech przewodnich współzależnych zasadach:

1° Maryja – maryjność oparta na idei św. Maksymiliana oddania się Niepokalanej i na soborowym ujęciu Maryi w tajemnicy Chrystusa i Kościoła (Mater Ecclesiae);

2° liturgia – jako znak urzeczywistniający Kościół – w centrum życia wspólnoty kapłańskiej;

3° wstrzemięźliwość – propagowanie idei i postawy wypływającej z wrażliwości na problemy odnowy moralnej i konieczności przeciwstawienia się nałogom społecznym – alkoholizmowi, seksualizmowi, nikotynizmowi[33].

Według zamysłu ksiedza Blachnickiego ku wspólnocie kapłańskiej można zmierzać w pierwszej kolejności przez indywidualne kontakty z księżmi zainteresowanymi i otwartymi na te proponowane idee i wartości. W drugim rzędzie formacja ich dokonywałaby się na kapłańskich „wczasach rekolekcyjnych”[34]. Dla pragnących związać się z ideą tej wspólnoty przewidywał studia w Instytucie Teologii Pastoralnej KUL, na które byliby kierowani przez swych biskupów. Podczas tych studiów kapłani uczestniczyliby też w programie osobno dla nich opracowanym. Po powrocie do diecezji podejmowaliby zadania zlecone przez biskupa, prowadząc życie wspólne przy parafii lub ośrodku diecezjalnym[35].

Kolejnym etapem rozwoju koncepcji ks. Blachnickiego, dotyczącej formacji kapłańskiej, i formułowania praktycznych propozycji był Program Ruchu Wspólnoty Kapłańskiej w ramach Ruchu Żywego Kościoła[36]. Program ów, sformułowany w pierwszej osobie liczby mnogiej (prawdopodobnie w 1969 roku), wskazywał na frustrację kapłanów wynikającą z „braku głębszego poczucia sensu swej działalności, bezowocności trudu katechetycznego i pastoralnego, zmniejszania się ich roli społecznej, nieustającego braku czasu i przemęczenia, atmosfery niepokoju, nerwowości, chaosu i ciągłej improwizacji”[37]. Jako antidotum na te problemy, jako źródło integracji życia i posługi kapłańskiej oraz przywrócenia twórczej radości ze swego powołania, program proponował skierowanie się ku wizji planu Ojca, realizowanego w historii ludzkości, planu powołania każdego człowieka do wiecznej koinonii z Ojcem i wszystkimi ludźmi w Duchu Świętym[38]. W konsekwencji w programie tym odwoływano się do chrystocentrycznego wymiaru posługi kapłańskiej, wyrażonego w znaku Fos-Zoe; wskazywano na rolę Niepokalanej oraz na konieczność otwartości na odnawiające tchnienie Ducha Świętego w Kościele[39]. Głoszenie słowa Bożego słowem i świadectwem życia przełamie nieskuteczność naturalistycznych form posługi kapłańskiej. Kapłanów powinna więc cechować postawa służby, która wraz ze świadectwem najlepiej urzeczywistnia się w liturgii. Aktywizm i „herezję czynu” należy pokonywać przez wierność praktyce „namiotu spotkania”, konsumpcjonizm ofiarnością, materializm – duchem ubóstwa, kontestację autorytetu Kościoła – przyjmowaniem jego autorytetu. Podkreślono również wykorzystanie darów charyzmatycznych poszczególnych członków wspólnoty, rolę małych grup eklezjalnych oraz ich związek z Kościołem powszechnym, biskupami i papieżem[40].

Ważny dokument stanowi powstałe w 1969 roku Pro Memoria w sprawie «Ruchu wspólnoty kapłańskiej»[41]. Wskazano w nim, że ruch ten ma charakter oddolny i status tak zwanej „grupy nieformalnej” [42]. Przywołano też biblijne pojęcia leiturgia, martyria, diakonia, wyrażające potrójny wymiar kapłańskiej posługi[43]. Pro Memoria zwraca uwagę na posługiwanie się w ruchu kapłańskim polecaną w Dekrecie o apostolstwie świeckich metodą ewangelicznej rewizji życia. Korzystanie z tej metody ma na celu przeciwstawianie się krytykanctwu i prowadzi do przeżywania i przyjmowania współodpowiedzialności za Kościół – w duchu wiary i modlitwy, wraz z biskupami, kapłanami i laikatem[44]. Dokument wskazuje też na otwarty charakter spotkań ruchu kapłańskiego oraz na współpracę z laikatem i przewiduje powstawanie w przyszłości „ściślejszych” grup roboczych, a nawet wspólnot kapłanów diecezjalnych, podejmujących za aprobatą ordynariusza ewangeliczne życie wspólne. Pro memoria stwierdza fakt wstępnej aprobaty ad experimentum Komisji Episkopatu do spraw Duszpasterstwa duszpasterzy oraz odnotowuje istnienie już 7 grup w diecezjach[45].

Kolejny udokumentowany etap rozwoju koncepcji wspólnoty kapłańskiej został zaprezentowany w programowym tekście «Koinonia» – Dom Wspólnoty Kapłańskiej[46]. Datowany w Krościenku, w dniu 13 lutego 1970 roku, zawiera niezwykle inspirujące wskazania. Na maszynopisie zachowanym w archiwum widnieją drobne dopiski naniesione ręką księdza Blachnickiego, które wskazują na aplikację tekstu tegoż regulaminu także do „Stałej Oazy Żywego Kościoła”, co potwierdza ścisłą łączność obu idei[47]. Nawiązując do opisanych wyżej zasad budowania wspólnoty ks. Blachnicki podkreślał, iż: „zadaniem domowników jest diakonia na rzecz sprawy, której ma służyć dom, a którą wyraża pojęcie koinonia”[48]. Tekst zawiera też uszczegółowione stwierdzenie, iż leiturgia rodzi martyrię, stanowiącą świadectwo wiary ożywione miłością. Narzędziem szczerego podjęcia tego ideału ma być codzienna praktyka Słowa życia i cotygodniowa ewangeliczna rewizja życia[49]. Regulamin wskazuje również, że zadaniem domowników jest troska o urządzenie i utrzymanie domu w prostocie, czystości i ładzie. Myśli te zostały dopełnione przez określenie, czym jest zasadnicza diakonia domowników. Polega ona „na dzieleniu się z przybyłymi gośćmi zrealizowaną koinonią i dopuszczenie do uczestnictwa w niej. Dokonuje się to przez całą atmosferę panującą w domu oraz przez zapraszanie do udziału w elementach życia wspólnego, [takich] jak: zgromadzenie eucharystyczne, różaniec, słowo życia, ewangeliczna rewizja życia, wspólne posiłki, rekreacja i praca”[50]. Diakonia zespołu, obsługującego Dom Wspólnoty Kapłańskiej, wyraża się w udzielaniu pomocy potrzebnej kapłanom w codziennej ich posłudze i w życiu wewnętrznym, w podtrzymywaniu kontaktów z gośćmi domu oraz w organizowaniu terenowych dni wspólnoty kapłańskiej. Ważna jest również dobra relacja z osobami mającymi kontakt z Domem z innego tytułu[51].

Należy zauważyć, iż tak rozumiana idea Domu Wspólnoty koresponduje z określoną w promulgowanych w 1972 roku obrzędach katechumenatu zasadą wtajemniczenia, które „dokonuje się stopniowo w społeczności wiernych, którzy przez rozważanie razem z katechumenami bogactwa misterium paschalnego i pogłębianie własnego nawrócenia swoim przykładem prowadzą ich do pełniejszej uległości Duchowi Świętemu”[52]. Idea ta jest także bliska domowej formacji ochrzczonych dzieci w katechumenacie rodzinnym poprzez ich codzienny udział we wzroście duchowym chrześcijańskiej rodziny[53].

5. Projekt statutu Wspólnoty Kapłanów Chrystusa Sługi

W roku 1975/1976 w duchowości kapłańskiej i całego Ruchu Światło-Życie rozwinęła się inspirowana przez eklezjologię H. Mühlena idea Chrystusa Sługi, ukazująca Go w perspektywie Jego misji zbawienia – wyzwolenia[54]. Proponowano nawet, by dla Ruchu Żywego Kościoła przyjąć nazwę Ruch Chrystusa Sługi. Ostatecznie wybrano nazwę Ruch Światło-Życie, zaś życie na wzór Chrystusa Sługi wskazano jako ideał formacyjny diakonii ruchu, a przede wszystkim kapłanów – moderatorów ruchu[55]. W tym okresie w Centrum Ruchu na Kopiej Górce w Krościenku powstała Kaplica Chrystusa Sługi, którą 6 czerwca 1976 roku, w święto Matki Kościoła, poświęcił kard. K. Wojtyła[56].

Idea Chrystusa Sługi znalazła swe odbicie w Projekcie statutu „Wspólnoty Kapłanów Chrystusa – Sługi” datowanym na 22-23 marca 1976 roku i umiejscowionym w Brzegach-Krościenku[57]. Projekt określał tę wspólnotę jako niekanoniczną formę życia wspólnego kapłanów diecezjalnych, bez ślubów, oraz stwierdzał, że powołanie kapłańskie może się rozwinąć w pełni tylko na drodze rad ewangelicznych realizowanych we wspólnocie. Źródłem inspirującym życie Wspólnoty jest zasada chrystocentrycznej diakonii wyrażona w dekrecie Presbiterorum ordinis, szczególnie myśli zawarte w numerze czternastym. Celem wspólnoty jest formacja kapłanów i kształtowanie ich posługi w duchu odnowy Kościoła ukazanej przez Vaticanum II[58]. Charakterystyczne dla tego projektu było zwrócenie się w pierwszym rzędzie do kapłanów diecezjalnych, którzy na stałe lub przejściowo znajdują się poza wspólnotą prezbiterium Kościoła lokalnego, aby stworzyć dla nich środowisko realizacji ich powołania. Są to przykładowo kapłani skierowani do pracy w instytucjach ponad- lub między-diecezjalnych, pracownicy naukowi wyższych uczelni, studenci, księża na urlopach zdrowotnych, emeryci. Projekt przewidywał również powstawanie, za zgodą ordynariusza, wspólnoty kapłanów w diecezji wśród tych, którzy mogą zrealizować wspólnotę życia, na przykład księża pracujący w tej samej parafii, w seminarium duchownym czy w kurii diecezjalnej[59].

Zgodnie z projektem pierwszy krąg wspólnoty może powstać tam, gdzie przynajmniej trzech kapłanów podejmie na okres przynajmniej trzech lat decyzję życia wspólnego na zasadach określonych w statucie. Ze względu na apostolskie ukierunkowanie wspólnoty mogą się do niej włączyć, za zgodą swoich przełożonych, także kapłani zakonni pozostający przejściowo poza swym domem zakonnym. Dynamizm tak ukształtowanej wspólnoty miałby się realizować poprzez możliwość formowania w niej kandydatów do diakonatu i kapłaństwa. Drugi, zewnętrzny jej krąg tworzyliby kapłani nie mogący z powodu przeszkód obiektywnych wejść do wspólnego życia, lecz partycypowaliby w nim przynajmniej przez cotygodniowe spotkania formacyjne lub modlitewne. Krąg trzeci natomiast to kapłani partycypujący w idei i działalności Wspólnoty Kapłanów Chrystusa Sługi, uczestniczący co kilka tygodni w dniach wspólnoty i studiujący dostarczane im materiały formacyjne. Krąg drugi i trzeci tworzyłby szerzej pojęty „ruch wspólnoty kapłańskiej”[60].

Projekt statutu przewidywał, że w ramach poszczególnych wspólnot kapłani mogą dojrzewać do decyzji ściślejszego i stałego wiązania się ze wspólnotą poprzez profesję rad ewangelicznych, począwszy od formy prywatnej, rozwijającej się w kierunku formy kanonicznej przyjętej w instytutach świeckich dla kapłanów. Statut zakładał, iż członkowie wspólnoty macierzystej Wspólnot Kapłańskich Chrystusa Sługi będą z nią związani profesją rad ewangelicznych[61]. Powiązanie Wspólnoty Kapłanów Chrystusa Sługi i Ruchu Wspólnoty Kapłańskiej znalazło swe dopełnienie w postulacie, iż „dla zachowania jedności wszystkich wspólnot w ramach ruchu pierwsza wspólnota, składająca się z członków założycieli, spełnia rolę tzw. prima primaria, polegającą na prawie agregowania powstających nowych wspólnot”[62].

Duchowość wspólnoty opisana w projekcie statutu z 1976 roku, stanowi rozwinięcie poprzednich opisów duchowości kapłańskiej w Ruchu Żywego Kościoła. Tekst ten został przejęty, z niewielkimi korektami, przez późniejszy (pochodzący z 1980 roku) projekt statutu Unii Kapłanów Chrystusa Sługi[63]. Podobnie przedstawione wymagania życia wspólnego, znalazły swój odpowiednik w projekcie statutu Unii w rozdziałach poświęconych wymaganiom osobistego życia wewnętrznego oraz pielęgnowaniu daru życia wspólnego[64]. Analogicznie program posługi apostolskiej został w projekcie statutu Unii przedstawiony w rozdziale poświęconym wymaganiom posługi kapłańskiej[65].

Projekt statutu Wspólnoty zawiera także opis stylu życia we wspólnocie zamieszkania oraz minimum organizacyjne i kwestię dzielenia się podejmowanymi zadaniami oraz rolę odpowiedzialnego grupy[66]. Przez życie wspólne rozumie się nie tylko zamieszkanie w jednym domu czy mieszkaniu, do czego należy dążyć, ale „takie warunki życia, które umożliwiałyby faktyczne codzienne spotkanie się całej wspólnoty w jednym pomieszczeniu, chociażby na pewien krótki czas”[67].

6. Zawiązanie Unii Kapłanów Chrystusa Sługi

Ostatnią formalną propozycją, skierowaną do księży przez Franciszka Blachnickiego jeszcze przed opuszczeniem kraju, jest sformułowany przez niego w 1980 roku, bazujący na poprzednich, projekt statutu Unii Kapłanów Chrystusa Sługi[68]. Przewiduje on budowanie wspólnoty kapłańskiej jako najprostszego stowarzyszenia wiernych (w starym prawie kodeksowym – unio pia)[69]. Projekt statutu został przyjęty 11 kwietnia 1980 roku przez 11 kapłanów diecezjalnych i zakonnych[70], którzy w dniach 8-11 kwietnia 1980 r. na Kopiej Górce w Krościenku odbywali swoje rekolekcje[71].

Projekt statutu stwierdza, że Unia jako inicjatywa charyzmatyczna ma na celu wzajemną pomoc w dążeniu do świętości, pomaganie biskupom w zachowaniu jedności między urzędem a charyzmatem, pomoc wszystkim kapłanom z pozycji braterstwa sakramentalnego, pomoc Ruchowi Światło-Życie poprzez formację moderatorów, pomoc wspólnotom lokalnym (parafiom) w urzeczywistnianiu soborowej wizji życia chrześcijańskiego i wspólnoty. Ośrodkiem macierzystym i znakiem jedności Unii jest Kaplica Chrystusa Sługi w Centrali Ruchu Światło-Życie na Kopiej Górce. Posługując na rzecz kapłanów diecezjalnych i wspólnot Kościoła lokalnego, Unia nie chce ich z tych wspólnot wyłączać, lecz inspirować i pomagać im we wzroście. Unia ma charakter zrzeszeń lokalnych (diecezjalnych), które mogą być erygowane przez biskupa, tam gdzie znajdzie się przynajmniej dwunastu członków – kandydatów, gotowych zachować jej statut. Mogą do niej należeć także kapłani zakonni i diakoni. Unia może stać się federacją na szczeblu krajowym lub międzynarodowym po uzyskaniu decyzji kompetentnych władz kościelnych[72].

Duchowość Unii[73] – według statutu z 1980 roku –  „cechuje przede wszystkim chrystocentryzm dialogiczny”, odwołujący się do relacji Niepokalanej do Chrystusa – Oblubieńca Kościoła. Następne rysy duchowości to pneumatocentryzm, mający swe źródło w namaszczeniu Chrystusa Duchem Świętym, który kieruje w świecie współczesnym ku wyzwalającej ewangelizacji, oraz eklezjocentryzm, wiążący się z martyrią, leiturgią i diakonią budującymi koinonię. Kolejne elementy duchowości są zakotwiczone w patrystycznej idei Ecclesia Mater – Mater Ecclesiae i starochrześcijańskim znaku Fos-Zoe. Członkowie Unii, w duchu miłości i przebaczenia, i rezygnacji z własnych planów i ambicji, budują jedność według planu Ojca na płaszczyźnie ogólnoludzkiej, ogólnochrześcijańskiej (ekumenizm) oraz eklezjalnej – wokół biskupów i papieża oraz w jedności z ruchami odnowy i wewnątrz Ruchu Światło-Życie[74].

Wymagania życia wewnętrznego związane są z praktyką codziennego oddania się Chrystusowi Słudze wraz z prośbą o namaszczenie Duchem Świętym w zadaniach dnia. Wyrazem oddania się Chrystusowi Oblubieńcowi jest wierne sprawowanie, w miarę możliwości we wspólnocie z kapłanami i świeckimi, liturgii godzin, przestrzegając zasady veritas horarum; codzienne sprawowanie Eucharystii, zgodnie z zasadami odnowy soborowej; namiot spotkania; „słowo życia”; łamanie się słowem z innymi (homilia, różaniec, dzielenie się Ewangelią, ewangeliczna rewizja życia); regularne korzystanie z sakramentu pojednania i kierownictwa duchowego; osobiste studium Biblii i dokumentów magisterium Kościoła, materiałów formacyjnych Unii (wewnętrzny biuletyn „Christos Diakonos”) i Ruchu Światło-Życie; całkowita abstynencja od alkoholu i tytoniu, motywowana świadectwem wychowawczym; skromny i prosty styl życia[75]. Pielęgnowaniu życia wspólnego ma służyć oaza rekolekcyjna jako specyficzny „charyzmat spotkania”. Stąd postulat przeżycia piętnastodniowej oazy kapłańskiej, przynajmniej jeden raz; uczestnictwa raz w roku w piętnastodniowej oazie rekolekcyjnej, na przykład jako moderator oazy, w innych oazach specjalistycznych, w trzydniowych rekolekcjach Unii w tygodniu paschalnym, w oazach modlitwy, w dniach wspólnoty kapłanów, w cotygodniowych spotkaniach w małej grupie kapłańskiej, połączonych z dzieleniem się; tworzenie „małych oaz kapłańskich”[76]. Wśród wymagań posługi kapłańskiej projekt statutu Unii wymienia: zaangażowanie w realizację odnowy soborowej; w dzieła Ruchu Światło-Życie; w ewangelizację, zwłaszcza skierowaną ku niewierzącym lub tym, których wiara zanikła; w diakonię wyzwolenia; w tworzenie wspólnot o charakterze katechumenalnym (deuterokatechumenalnym); w kręgi Domowego Kościoła; stawianie w centrum życia celebracji Eucharystii; odnowę parafii; budowanie nowej kultury, szczególnie przez środki masowego przekazu[77].

Projekt statutu zawiera również wskazówki dotyczące zadań moderatorów Unii i ich pomocników. Przewidziano w tym celu osobne szczegółowe regulaminy[78].

Podobnie jak wcześniejsze projekty, tak i ten zachęca do podejmowania przez kapłanów Unii niekanonicznej formy życia wspólnego[79], a nawet stwierdza: „Unia KChS nie wyklucza powstawania z czasem w jej łonie ściślejszych form życia wspólnego kapłanów, związanych profesją rad ewangelicznych, w myśl norm określonych w motu proprio Piusa XII Provida Mater Ecclesia”[80]. Statut wyraża nadzieję, iż „powstanie Instytutu Ewangelizacyjnego Kapłanów Chrystusa Sługi, prowadzących kanoniczne życie wspólne w oparciu o profesję rad ewangelicznych i oddanych całkowicie do dyspozycji celów apostolskich Unii oraz Ruchu Światło-Życie, byłoby najpełniejszą formą wcielenia w życie ideałów i celów Unii, co przyniosłoby wiele korzyści duchowych wszystkim jej członkom”[81].

Projekt statutu Unii z 1980 roku był szeroko rozpowszechniany w środowisku Ruchu Światło-Życie, także po wyjeździe ks. Blachnickiego do Carlsbergu, i stał się tekstem programowym dla dalszych poszukiwań modelu wspólnoty[82]. W wielu środowiskach stał się on impulsem do głębszego zaangażowania istniejących już wspólnot moderatorów ruchu. Opiekę nad Unią w naturalny sposób sprawował najbliższy współpracownik Założyciela wśród kapłanów – ks. Wojciech Danielski (10 czerwca 1935 – 24 grudnia 1985 roku)[83], któremu Konferencja Episkopatu Polski powierzyła odpowiedzialność za Ruch. Dał się on poznać w środowisku jako „święty kapłan”, szczególnie zatroskany o formowanie kapłanów[84]. Jego modlitwa „Codzienne zjednoczenie się kapłana z Chrystusem Sługą” stała się modlitwą członków Unii[85]. Właśnie w księdzu Danielskim rozpoznawał założyciel Ruchu Światło-Życie charyzmat przewodnika wspólnoty kapłańskiej, co potwierdził po jego śmierci, mówiąc: „Jeżeli w naszym Ruchu ma powstać wspólnota kapłanów Chrystusa Sługi, to ta postać, to życie, zwłaszcza jego posługa na rzecz moderatorów w Ruchu, będzie miała szczególne znaczenie. Najczęściej spełnianą przez niego posługą w ostatnich latach były rekolekcje udzielane kapłanom-moderatorom […] i możemy ufać, że te ostatnie rekolekcje, którymi była jego choroba, jego droga ku śmierci i jego śmierć […] najgłębiej zapadną [w ich serca] i wydadzą stokrotny owoc”[86]. Ksiądz Wojciech Danielski wybudował własnym sumptem dom w Lublinie na Sławinku, obok domu ks. Blachnickiego, przeznaczając go na rzecz formacji kapłańskiej i określając jako iucundum kapłańskie[87]. Po przedwczesnej śmierci ks. Wojciecha Danielskiego Ruchem Światło-Życie i Unią pokierował ksiądz Henryk Bolczyk z diecezji katowickiej.

Idea Unii przenikała do serc wielu moderatorów. Funkcję moderatora Unii spełniał moderator krajowy (generalny) Ruchu Światło-Życie. Członkowie Unii odbywali swoją formację w ramach comiesięcznych spotkań moderatorów[88] i na podstawie materiałów przygotowywanych na te spotkania. W diecezjach funkcję moderatorów Unii spełniali moderatorzy diecezjalni lub inni doświadczeni kapłani. W 1990 roku nastąpiło w Krościenku „odnowienie” postanowień jej członków[89]. Wówczas przyjęto szczególny znak przyjmowania do Unii nowych kapłanów. Wyrażając publicznie wolę wstąpienia do Unii, kandydat wkładał swoje złożone dłonie w ręce Biskupa Delegata Episkopatu ds. Ruchu Światło-Życie, powtarzając gest Chrystusa Sługi przedstawiony w kaplicy na Kopiej Górce[90].

7. Prawne ukonstytuowanie Unii Kapłanów Chrystusa Sługi

Kilkanaście lat po śmierci Założyciela, wobec trudności i napięć wokół zachowania jedności Ruchu Światło-Życie, uznano, że Unia powinna zostać ukonstytuowana prawnie, bo to przecież kapłani pierwsi są powołani do strzeżenia eklezjalnej jedności. W ten sposób miał powstać drugi formalny filar jedności, obok erygowanego kanonicznie w 1996 roku Instytutu Niepokalanej Matki Kościoła[91]. Ponieważ zgodnie z wizją księdza Blachnickiego „ośrodek macierzysty” Unii mieści się w Krościenku nad Dunajcem[92], dlatego ówczesny Biskup Tarnowski Wiktor Skworc, będący w tym czasie Delegatem Episkopatu ds. Ruchu Światło-Życie, w dniu 15 sierpnia 2000 roku erygował na prawie diecezjalnym, jako publiczną kościelną osobę prawną, stowarzyszenie[93] noszące nazwę własną „Unia Kapłanów Chrystusa Sługi”[94]. Po przeprowadzeniu wymaganej prawem weryfikacji, w dniu 28 listopada 2000 roku Stowarzyszenie liczyło 77 członków z różnych diecezji, zakonów, a nawet cudzoziemców.

Statut stowarzyszenia był przygotowywany od 1999 roku. Zarówno w opisie celów, jak i duchowości oraz realizacji indywidualnych i wspólnotowych wymagań życia członków Unii, stanowi on, z niewielkimi korektami, powtórzenie projektu statutu z 1980 roku[95]. Na nowo zredagowano natomiast ostatni rozdział, ujmując w nim strukturę prawną, członkostwo, władze i zagadnienie dóbr materialnych[96]. Życie Stowarzyszenia animuje Zgromadzenie Generalne oraz działająca kolegialnie diakonia stowarzyszenia, czyli moderator i członkowie zarządu[97]. Unia stanowi jeden organizm, w którym w sposób nieformalny funkcjonują grupy lokalne, wyłaniające spośród siebie animatorów. W statucie z roku 2000 zostały podwyższone wymagania formacyjne stawiane kandydatom. Obecnie należą do nich: pełna formacja deuterokatechumenalna (trzy stopnie), synteza formacji diakonijnej dokonująca się podczas Oazy Rekolekcyjnej Diakonii oraz członkostwo w Krucjacie Wyzwolenia Człowieka[98]. W roku 2004 Stowarzyszenie uzyskało także osobowość cywilno-prawną w Polsce[99]. Erygowane przez Konferencję Episkopatu Polski w grudniu roku 2000 Stowarzyszenie „Diakonia Ruchu Światło-Życie” uznaje (na zasadzie przywileju), iż członkowie Unii automatycznie stają się członkami Stowarzyszenia Diakonia, gdyż Unia stanowi kapłańską aplikację życia, posługi i duchowości Ruchu. Dlatego moderator Unii „z urzędu” należy do Centralnej Diakonii Jedności Ruchu Światło-Życie, a przedstawiciele Unii – do Diecezjalnych Diakonii Jedności[100].

Liczba członków Unii od chwili jej erygowania do tej pory podwoiła się. Działalność Unii przejawia się przede wszystkim w spotkaniach modlitewno-formacyjnych wspólnot lokalnych i w organizowaniu co roku w Krościenku dwu serii rekolekcji dla kapłanów (w tygodniu przed rozpoczęciem Adwentu i w oktawie paschalnej). Rekolekcje te mają charakter otwarty i gromadzą nawet stu kilkudziesięciu kapłanów, na ogół moderatorów Ruchu. Lokalne spotkania Unii najczęściej są otwartymi spotkaniami moderatorów Ruchu. Diakonia Unii wydaje od roku 2001 biuletyn formacyjny „Christos Diakonos”. Unię należy widzieć jako formułę mistagogii sakramentalnej odniesionej do kapłaństwa[101].

Niezwykle ważne dla Blachnickiego formy życia wspólnotowego kapłanów[102] są dziś podejmowane przez członków Unii w dwóch ośrodkach. Są to Międzynarodowe Centrum Ewangelizacji Światło-Życie w Carlsbergu, w Niemczech (diecezja Speyer) i inspirowane przez nie Centrum Światło-Życie w Gwardijsku na Ukrainie (diecezja kamieniecko-podolska)[103].

Rolę Unii dostrzegają polscy biskupi, którzy w 2006 roku wskazali prezbiterom sługę Bożego księdza Franciszka Blachnickiego wśród tych kandydatów na ołtarze, których życie i posługa powinny inspirować współczesnych kapłanów. Biskupi zachęcając prezbiterów do formacji w różnych wspólnotach kapłańskich wymienili Unię Kapłanów Chrystusa Sługi[104].

 ks. Piotr Kulbacki

The evangelizing community of prayer and work as the principle of „Priests of Christ the Servant Union”

The article presents the results of studies conducted on the basis of archival research texts concerning priestly formation provided by the Servant of God Father Francis Blachnicki. Founded by him and growing in many countries the movement of ecclesial renewal (Light-Life Movement) recommends to priests both service to the communities in the parishes and priestly formation directed by Vaticanum II.

Studies indicated that these ideas have crystallized through his own conversion experience, faith and apostolic works of F. Blachnicki. Fulfilling the ideal of combining prayer and apostolic ministry of both lay and clergy he created The Temperance Crusade Headquarters. While studying in Catholic University of Lublin (KUL), during Vaticanum II, he was involved in the conciliar renewal and undertook the formation of priests students, also taking part in the oasis movements.

He believed that the central role is played by priests in the renewal of the Church, therefore he worked on building various forms of priestly community. Following the example of other ecclesial renewal movements he provided, in the longer term, some forms of community and consecrated life. He offered a broad platform of association of priests living according to the charism of Light and Life. This spirituality has been adopted by the “Priests of Christ the Servant Union”, formally erected several years after the death of the Founder.

Keywords: priests, community, evangelization, formation, Fr. Blachnicki, Fr. Danielski, Light-Life, Christ the Servant.

Słowa kluczowe: prezbiterzy, wspólnota, ewangelizacja, formacja, ks. Blachnicki, ks. Danielski, Światło-Życie, Chrystus Sługa.

Opracowanie ukazało się w oficjalnym naukowym roczniku Polskiego Stowarzyszenia Teologów Duchowości:  „Duchowość w Polsce” 17 (2015), ISSN 2081-4674, s. 215-232.